Z dziećmi o ich prawach – czytanie Konwencji o Prawach Dziecka
Propozycja lekcji języka polskiego w gimnazjum (2x45 minut)
W roku 2012, który został ustanowiony Rokiem Janusza Korczaka, wiele projektów, konkursów, wystaw związanych było ze Starym Doktorem – osobą, która kojarzy się z obroną praw dziecka. O tym, czego uczył Korczak, nie wolno zapomnieć tylko dlatego, że w bieżącym roku obchodzimy inne ważne rocznice. Temat praw dziecka jest i będzie wciąż zagadnieniem aktualnym.
Poznanie praw i obowiązków dzieci i młodzieży jest celem wychowawczym szkół, wynikającym z realizowanych przez placówki programów wychowawczych. Zagadnienie to wpisane jest też w programy nauczania wiedzy o społeczeństwie. Jestem przekonana, że dzięki zaproponowanym przeze mnie lekcjom – polegającym na dyskusji i wyszukiwaniu informacji o prawach dziecka (zwłaszcza w nowoczesnych źródłach wiedzy), a także na czytaniu ze zrozumieniem Konwencji o Prawach Dziecka – uczniowie – zgodnie z aktualnymi tendencjami do zastępowania encyklopedyzmu kreatywnością – zdobędą dodatkową wiedzę na temat swoich praw. Celem lekcji nie jest bynajmniej przytłoczenie ucznia długim i skomplikowanym tekstem Konwencji; chodzi raczej o oswojenie z dokumentem, pokazanie, że nie jest on dostępny jedynie politykom czy prawnikom. Uczeń musi wiedzieć, że istnieje droga, którą można wybrać w przypadku potrzeby walki o respektowanie należnej mu godności. Zdaje się, że ten sposób realizacji tematu gwarantuje większy sukces niż sposób polegający na zapamiętaniu treści paragrafów.
Lekcje można przeprowadzić w dowolnym dniu (np. w okolicach 10 grudnia, kiedy to obchodzimy Międzynarodowy Dzień Praw Dziecka). Ważniejsze jest budowanie w uczniach przekonania, że ich prawo do jak najlepszych „warunków życia i rozwoju”[1] nie jest przywilejem odnoszącym się do konkretnego roku, miesiąca i dnia.
TEMAT: Dzieci i młodzież – osoby chronione w sposób wyjątkowy
Informacje o lekcji: do pracy z tekstem Konwencji o Prawach Dziecka potrzebny jest dostęp do komputera (przy jednym komputerze – w miarę możliwości – powinny znajdować się dwie osoby).
Cele: uczeń zdobywa wiadomości na temat Janusza Korczaka, porządkuje informacje na temat tego, w jaki sposób może walczyć o swoje prawa, doskonali umiejętność wyszukiwania informacji w nowoczesnych źródłach wiedzy, uczy się czytać ze zrozumieniem i formułować wnioski, ćwiczy posługiwanie się komputerowymi katalogami bibliotek.
Metody nauczania i formy pracy: wykład, pogadanka, wyszukiwanie informacji, czytanie ze zrozumieniem. Praca zbiorowa i w parach.
Środki dydaktyczne: komputery z dostępem do Internetu i edytorem tekstu.
Przebieg lekcji:
1. Warto w kilku słowach przypomnieć uczniom, kim był Janusz Korczak i dlaczego jego nazwisko kojarzymy z obroną praw dziecka.
2. Uczniowie swobodnie wypowiadają się na temat swoich praw i obowiązków.
• Czy uważają, że praw i obowiązków jest tak samo wiele? Czy jednych jest więcej, drugich mniej?
• Czy uważają, że mają duże szanse, by walczyć o swoje prawa?
• Czy uważają, że w ich szkole doszło do złamania przysługujących im praw?
• Jakie kroki podjęli, by walczyć o swoje prawa?
• Jakie skutki przyniosły te działania?
• Jak oceniają działanie rzecznika praw ucznia w swojej szkole?
3. Uczniowie w Internecie wyszukują informacje o dokumentach regulujących przepisy w zakresie praw dziecka – wymieniają tytuły dokumentów oraz strony internetowe, na których są one umieszczone. Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi i uzupełnia je.[2]
4. Uczniowie – przy pomocy nauczyciela – wymieniają osoby i instytucje, do których mogą się zwrócić w przypadku naruszenia ich praw (w szkole, w domu, w mieście, w kraju). Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi i uzupełnia je.
5. Uczniowie przeszukują stronę internetową szkoły, by sprawdzić, czy zawiera ona informacje o rzeczniku praw ucznia (o jego funkcji, o sposobach skontaktowania się z nim). Zadaniem nauczyciela jest wyjaśnienie, jak zadbać o dyskrecję w komunikowaniu się z rzecznikiem.
6. Uczniowie znajdują w Internecie jednolity tekst Konwencji o Prawach Dziecka; nauczyciel upewnia się, czy znaleziony dokument jest przytoczony w całości.
7. Uczniowie przystępują do lektury elektronicznej wersji Konwencji i w parach odpowiadają na umieszczone w dokumencie tekstowym pytania (poniżej zaproponowałam test czytania ze zrozumieniem, który można modyfikować, wykorzystać go w całości lub w części).
L.p. |
Pytanie |
Odpowiedź |
Punkty |
1. |
Na podstawie Wikipedii odpowiedz na pytanie, co to jest ‘preambuła’. a. Preambuła to wstęp do aktu prawnego tylko niższego rzędu. b. Preambuła to wstęp do aktu prawnego z czasów PRL. c. Preambuła to zwykle wstęp do ważnego aktu prawnego. d. Preambuła to wstęp do aktów napisanych w języku polskim. |
c |
1 |
2. |
Dokończ zdanie, posługując się odpowiednim dla czytanego dokumentu znaczeniem słowa ‘konwencja’. Konwencja to... |
Przykładowa odpowiedź: Konwencja jest to umowa międzynarodowa. |
1 |
3. |
W preambule do Konwencji o Prawach Dziecka dominuje imiesłów: a. Przymiotnikowy czynny. b. Przymiotnikowy bierny. c. Przysłówkowy uprzedni. d. Przysłówkowy współczesny. |
d |
1 |
4. |
Które z poniższych zdań jest prawdziwe, a które fałszywe (art. 7)? Zaznacz prawidłową odpowiedź (P – Prawda, F – Fałsz). a. W wyjątkowej sytuacji dziecko może nie mieć prawa do otrzymania imienia (P/F). b. W wyjątkowej sytuacji dziecko może nie mieć prawa do posiadania aktu urodzenia (P/F). c. W wyjątkowej sytuacji dziecko może nie mieć prawa do poznania swoich rodziców (P/F). d. W wyjątkowej sytuacji dziecko może nie mieć prawa do pozostania pod opieką rodziców (P/F). |
a – Fałsz b – Fałsz c – Prawda d – Prawda |
4 |
5. |
Wskaż po jednym synonimie poniżej wymienionych słów użytych w art. 16: arbitralny, ingerencja, honor, reputacja. |
Przykładowe odpowiedzi: arbitralny – bezwzględny; ingerencja – angażowanie się/wtrącanie się; honor – godność/cześć; reputacja – opinia. |
4 |
6. |
Który rodzic jest ważniejszy w świetle Konwencji o Prawach Dziecka (art. 18)? |
Matka i ojciec są tak samo ważni. |
1 |
7. |
Jakie warunki musi spełnić zastępcze środowisko, by respektowane były prawa dziecka (art. 20)? Nie cytuj! |
Przykładowa odpowiedź: Dziecko powinno być wychowywane tak, jak do tej pory i czuć, że jest związane ze swoim narodem; powinno posługiwać się tym samym językiem, funkcjonować w tej samej kulturze, mieć możliwość praktykowania swojej religii. |
1 |
8. |
Która litera art. 21 mówi o tym, że adopcja krajowa jest lepsza dla dziecka niż adopcja zagraniczna? |
b |
1 |
9. |
Na podstawie np. 23 ustęp 3 wymień dwa cele wszechstronnej pomocy osobom niepełnosprawnym. |
(1) Integracja ze społeczeństwem; (2) osobisty rozwój (np. kulturowy i duchowy). |
2 |
10. |
Przeredaguj art. 24 ustęp 2 litera d Konwencji, by nie było tam błędu językowego. |
Przykładowa odpowiedź: „zapewnienia matkom właściwej opieki zdrowotnej zarówno w okresie przed urodzeniem dziecka, jak i po jego urodzeniu”. |
1 |
11. |
Czy zgodnie z prawem na studia dzienne musi dostać się każdy człowiek, który zdał egzamin dojrzałości (art. 28)? Odpowiedz „tak” lub „nie” i podaj cytat potwierdzający odpowiedź. |
Nie: „za pomocą wszelkich właściwych środków uczynią szkolnictwo wyższe dostępnym dla wszystkich na zasadzie zdolności”. |
2 |
12. |
Wskaż cytat (art. 28), z którego wynika, że musisz chodzić do szkoły. Uwaga! To pytanie dotyczy uczniów gimnazjum. |
„(...) uczynią nauczanie podstawowe obowiązkowym i bezpłatnym dla wszystkich”. |
1 |
13. |
„Państwa-Strony są zgodne, że nauka dziecka będzie ukierunkowana na rozwijanie w dziecku szacunku dla jego rodziców, jego tożsamości kulturowej, języka i wartości, dla wartości narodowych kraju, w którym mieszka dziecko, kraju, z którego dziecko pochodzi, jak i dla innych kultur” (art. 29) Podaj przykład książki, która nauczyła cię szacunku dla jednej z podanych wartości. Wskaż, o którą wartość chodzi. |
Przykładowa odpowiedź: Małgorzata Musierowicz, Kwiat kalafiora – szacunek dla rodziców. |
2 |
14. |
W jakim słowniku poszukałbyś znaczenia słowa ‘etniczny’ (art. 29 ustęp 1 litera d)? |
W Słowniku języka polskiego |
1 |
15. |
Przeczytaj uważnie „Zastrzeżenia” znajdujące się na końcu Konwencji o Prawach Dziecka i znajdź odpowiedź na pytanie, czy w wyjątkowych sytuacjach chłopcy w twoim wieku mogliby brać udział w działaniach zbrojnych. Napisz, ile masz lat. |
Uwaga, odpowiedź zależy od tego, z kim przeprowadzamy test. Z art. 38 (do którego w „Zastrzeżeniach” znajduje się odwołanie) wynika, że w działaniach zbrojnych nie mogą uczestniczyć osoby, które nie osiągnęły wieku 15 lat. |
2 |
16. |
Znajdź w katalogu komputerowym Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (http://www2.oss.wroc.pl/) trzy książki o prawach dziecka (autor, tytuł). |
Przykładowe książki: 1) Dziecko i jego środowisko: prawa dziecka – dziecko krzywdzone, pod red. Andrzeja Steciwko i Iwony Pirogowicz; 2) Janusz Korczak, Jak kochać dziecko; 3) Ewa Jarosz, Międzynarodowe standardy przeciwdziałania krzywdzeniu dzieci. |
3 |
17. |
Sprawdź, czy w bibliotece (tu należy wskazać najbliższą bibliotekę ze skomputeryzowanym katalogiem) książka (tu należy wpisać autora i tytuł dowolnej książki o prawach dziecka znajdującej się we wskazanej bibliotece) jest aktualnie wypożyczona, czy dostępna. |
Uwaga, odpowiedź ustala nauczyciel w dniu przeprowadzania lekcji. |
1 |
Test rozwiązali: |
.../29p. |
8. Uczniowie wysyłają odpowiedzi na adres e-mail wskazany przez nauczyciela.
9. Wybrane osoby – wyznaczone przez nauczyciela bądź zgłaszające się – czytają odpowiedzi, uzasadniają je (np. poprzez wskazanie fragmentu tekstu, na podstawie którego jej udzielili).
10. Uczniowie (na podstawie dokumentu bądź w oparciu o własne przemyślenia) wskazują przykład prawa, które stanowi dowód na to, że dziecko podlega szczególnej ochronie. W podsumowaniu powinna znaleźć się ważna refleksja, że niepełnoletność nie oznacza jedynie zakazu wykonywania czynności dostępnych osobom dorosłym. Dzieci mają nie tylko takie samo prawo do życia i godności, jak osoby dorosłe, ale są w dodatku chronione w sposób wyjątkowy, ograniczenia zaś służą jedynie dobru młodych ludzi. O tym pamiętać muszą i dzieci, i obrońcy ich praw – nie tylko 10 grudnia, kiedy to obchodzimy Międzynarodowy Dzień Praw Dziecka, ale przez cały czas.
POMYSŁ NA PROJEKT EDUKACYJNY
Konwencja o Prawach Dziecka może być inspiracją do przeprowadzenia projektu edukacyjnego, zwłaszcza w gimnazjum, gdzie warunkiem ukończenia szkoły jest właśnie udział w projekcie. Proponowany temat wyklucza – moim zdaniem – możliwość plagiatu, korzystania z cudzego dorobku. Uczniowie samodzielnie osiągają sukcesy edukacyjne – zdobywają wiedzę na temat swoich praw, uczą się pracować w grupie, zdobywać, porządkować i przetrwać informacje.
|
Harmonogram |
Przykładowe działania |
1. |
Uczniowie wybierają najciekawszy – ich zdaniem – artykuł Konwencji o Prawach Dziecka. |
Uczniowie koncentrują się art. na art. 32 Konwencji (dot. Wyzysku ekonomicznego, wykonywania pracy przez osoby nieletnie). |
2. |
Uczniowie wybierają sposób opracowania tematu. |
Uczniowie podejmują decyzję o wykonaniu komiksu (ale też mogłaby być to wystawa, film, sztuka teatralna czy numer specjalny gazetki). Tematem dzieła jest ukazanie przestępstwa związanego z wyzyskiem ekonomicznym i ukaranie przestępcy. |
3. |
Uczniowie sporządzają szczegółowy harmonogram pracy i dzielą się zadaniami. |
Uczniowie ustalają terminarz prac, wybierają rysowników, autorów tekstów, redaktorów technicznych, dziennikarzy, osoby odpowiedzialne za zebranie informacji, sekretarza projektu itd. |
4. |
Uczniowie zdobywają wiedzę na temat interesującego ich zagadnienia (tradycyjne i nowoczesne źródła wiedzy, wywiady). |
Uczniowie zdobywają informacje m.in. na temat minimalnego wieku, w jakim można podjąć pracę (Internet, czasopisma, książki). Mogą zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy czy policji z prośbą o informacje na temat kar, jakie grożą osobom wykorzystującym do pracy osoby nieletnie. Sporządzają notatki na temat przestępstw. |
5. |
Uczniowie opracowują zebrane materiały. |
Uczniowie – dzieląc się zadaniami – opracowują dzieło. |
6. |
Uczniowie podsumowują projekt, prezentują zdobytą wiedzę. |
Uczniowie prezentują wyniki swojej pracy (np. umieszczają plakaty z komiksami w mieście, publikują komiks w prasie, rozdają go rodzicom na wywiadówce, umieszczają – jako ulotki – w ważnych instytucjach związanych z rynkiem pracy i in.). |
_______________
dr Marzena Tyl
Gimnazjum nr 1 im. Książąt Oleśnickich
w Oleśnicy
[1] Art. 6, ustęp 2 Konwencji o Prawach Dziecka (http://www.brpd.gov.pl/detail.php?recid=53).
[2] Zob. „akty prawne” w zakładce „prawa dziecka” na stronie internetowej Rzecznika Praw Dziecka (http://www.brpd.gov.pl/index.php).